W tym roku zmieniłem zasady gry i w swoim dorocznym rankingu zawarłem wszystko to, co miało w tym roku swoją polską premierę – bez względu, czy w kinie, czy na streamingu. To decyzja podjęta nie tylko pod wpływem pandemii, ale to po prostu wymóg czasów, gdzie najlepsze filmy roku – jak choćby tym razem – pokazuje się na przykłąd na Netfliksie, a nie w kinie. Nie ma więc wątpliwości, że streamingi zostaną z nami na dobre i będą równie ważną przestrzenią dla premier, jak do tej pory kina. A jaki to był rok? Niestety – słaby, na co, rzecz jasna, miał wpływ wirus, który odwołał najważniejsze premiery. Nie mieliśmy więc żadnych znaczących blockbusterów, a te, które się pojawiły, okazały się klapami. Nie było najbardziej oczekiwanych filmów wielkich artystów kina, którzy przenieśli premiery na przyszłoroczny festiwalowy obieg. W konsekwencji filmowych zachwytów było niewiele, a do najlepszej trzydziestki załapały się nawet tegoroczne rozczarowania, jak 'Mank’. Ale, na całe szczęście, znalazło się kilka filmowych diamentów – nawet jeśli nieoszlifowanych.

1. Nieoszlifowane diamenty, reż. bracia Safdie

Rzadko kiedy trafia się jeszcze na filmy, dzięki którym ma się wrażenie odkrywania kina na nowo – na filmy w zupełnie niespotykany dotąd sposób definiujące fenomen ruchomych obrazów. Do takich doświadczeń z pewnością można zaliczyć seans „Nieoszlifowanych diamentów” braci Safdie – genialnych wizjonerów współczesnego kina, którzy rozumieją zasadę kinematografii równie dobrze jak najwybitniejsi mistrzowie z historii filmu. Czytaj dalej.

2. Ukryte życie, reż. Terrence Malick

W końcu Malickowi się udało. „Ukryte życie” ma podobne ambicje, jak jego niedawne projekty – mówi o kwestiach ostatecznych i najważniejszych: banale zła, niepojętym dobru, tajemnicy wolności i człowieczeństwa, dotyka absolutu i przenika boską świętość. Ale tym razem Amerykanin oczyszcza przekaz, operuje surowym i jednocześnie pięknym obrazem, minimalizuje formę, nie manipuluje klasyczną narracją. Skupia się na bohaterach, których losy mówią wszystko, co dla Malicka ważne. Na drugim planie pozostawia jedynie naturę, która jest niezwykle ważnym bohaterem tej poruszającej opowieści. Czytaj dalej.

3. Sekret wilczej gromady, reż. Tomm Moore

Tommowi Moore’owi wystarczyły dwa filmy, by zostać zaliczonym do najważniejszych współczesnych twórców animacji. Jego wcześniejsze dzieła – „Sekret księgi z Kells” i „Sekrety morza” – ujawniły jego oryginalną kreskę, a także zakreśliły obszar autorskich zainteresowań. Jego najnowsze dzieło – „Sekret wilczej gromady” – ponownie znajduje się na tym obszarze, ale jednocześnie niczego nie powiela i nie kopiuje. Czytaj dalej.

4. Lovers Rock, reż. Steve McQueen

Steve McQueen zatańczył film o miłości, pożądaniu, ale również o przemocy i uprzedzeniach. „Lovers Rock” to historia jednej imprezy, podczas której ciała namiętnie poruszają się w rytm muzyki z Karaibów, przenosząc tamtejszą kulturę do londyńskiej kamienicy. W ten sposób McQueen odmalował barwny pejzaż funkcjonowania karaibskiej społeczności w stolicy Wielkiej Brytanii. „Lovers Rock” minimalizuje fabułę na rzecz muzyki, tańca, zmysłowości, które są kluczowe dla kultury, o której opowiada. Chyba nie da się lepiej opowiedzieć o tej społeczności.

5. Pięciu braci, reż. Spike Lee

„Da 5 Bloods don’t die, they multiply” – powtarzają czarnoskórzy weterani wojny w Wietnamie. I choć z piątki została czwórka, bo jeden z nich nie wrócił do kraju, mają rację – pamięć o poległym koledze nie umarła, a jego ofiara zasiała ziarno gniewu, które kiełkuje nowymi braćmi, wzbogacającymi wspólnotę zjednoczonych Afroamerykanów. Spike Lee w swoim najnowszym filmie mówi właśnie o tym – o długoletnim, niekończącym się powielaniu strachu i złości, które wzrastają w kolejnych pokoleniach czarnoskórych obywateli Stanów Zjednoczonych. O niekończącej się historii przemocy. Czytaj dalej.

6. Nędznicy, reż. Ladj Ly

Czy Ousmane Dembélé jest lepszym piłkarzem niż Kylian Mbappé? Od tego pytania zaczynają się „Nędznicy” Ladja Ly. Zastanawiają się nad nim młodzi bohaterowie filmu przed finałowym meczem mistrzostw świata. To tylko z pozoru błaha kwestia. Dla tych chłopców dwaj czarnoskórzy reprezentanci Les Bleus są ogniwem łączącym ich z francuskim społeczeństwem, a mecze kadry – czasem zawiązania wspólnoty narodowej ponad rasą, klasą i wyznaniem. Ale mecz piłkarski trwa zaledwie 90 minut, rozgrywki mistrzostw świata – nieco ponad miesiąc, radość po wygraniu mundialu – tylko trochę dłużej. Ladj Ly przygląda się chwilom po opadnięciu patriotycznych emocji. Czytaj dalej.

7. Monos, reż. Alejandro Landes

Gęsta dżungla, parne powietrze, duszna atmosfera – to złożyło się na przestrzeń opowieści o żądzy władzy, przemocy, ale również dzieciństwie i utraconej niewinności. „Monos” to znakomite, wizyjne, wysmakowane wizualnie kino wojenne, w którym najbardziej przeraża nie czyhające niebezpieczeństwo, a ludzkie serca.

8. Asystentka, reż. Kitty Green

To być może sztandarowy film ruchu #metoo, który przeraża i mrozi do szpiku kości, mimo że niczego nie pokazuje – na czele z seksualnym drapieżnikiem, jawnie wzorowanym na Harveyu Weinsteinie. „Asystentka” to dzieło minimalistyczne, gdzie bardziej niż to, co w kadrze, liczy się to, co poza nim. Kitty Green jest świadoma każdego ruchu kamery, każdej kompozycji kadru i ruchu postaci. Wielkie, małe kino – na dodatek niezwykle ważne.

9. Nigdy, rzadko, czasami, zawsze, reż. Eliza Hittman

„Nigdy, rzadko, czasem, zawsze” jest bardzo skrupulatną, empatyczną obserwacją młodej dziewczyny z małego amerykańskiego miasteczka, która jedzie do Nowego Jorku dokonać aborcji. Hittman bez publicystycznej nachalności odmalowuje małomiasteczkowe realia – z niekompetentną służbą zdrowia, powszechną mizoginią i przyzwoleniem na agresję wobec kobiet. To film tyleż o prawie do aborcji, co o bezkarności mężczyzn, skazujących kobiety na piekło seksualnego wykorzystania. Piekło w tym wypadku wybrukowane jest niemym przyzwoleniem na głęboko zakorzenioną w kulturze mizoginię – ojców, szefów, kolegów, kochanków. Walka o samostanowienie nie ma sensu, gdy nie jest wsparta rzetelną edukacją seksualną i zmianami kulturowymi, prowadzącymi do jednoznacznego piętnowania zachowań przemocowych.

10. Dla Samy, reż. Waad Al-Khateab, Edward Watts

Relacja z pierwszej ręki z piekła wojny w Aleppo. Twórczynią, a jednocześnie bohaterką jest młoda dziewczyna – matka niemowlaka i żona lekarza, który jako jedyny został w zniszczonym mieście, by pomagać cywilom. Film jest zapisem zbrodni reżimu, ale również oskarżeniem społeczności międzynarodowej, która być może zrobiła za mało, by uratować miasto.

Srebrna dziesiątka:

11. Kolektyw, reż. Aleksander Nanau

12. Naprzód, reż. Dan Scanlon

13. 1917, reż. Sam Mendes

14. Biały, biały dzień, reż. Hlynur Pálmason

15. Babyteeth, reż. Shannon Murphy

16. Niedosyt, reż. Carlo Mirabella-Davis

17. Richard Jewell, reż. Clint Eastwood

18. Tam gdzieś musi być niebo, reż. Elia Suleiman

19. Jojo Rabbit, reż. Taika Waititi

20. Dżentelmeni, reż. Guy Ritchie

Brązowa dziesiątka:

21. Proces siódemki z Chicago, reż. Aaron Sorkin

22. Niewidzialny człowiek, reż. Leigh Whannell

23. Acasa, mój dom, reż. Radu Ciorniciuc

24. Słynny najazd niedźwiedzi na Sycylię, reż. Lorenzo Mattotti

25. Mroczne wody, reż. Todd Haynes

26. Rodzeństwo Whillougby, reż. Kris Pearn

27. Guns Akimbo, reż. Jason Lei Howden

28. My dwie, reż. Filippo Meneghetti

29. Mank, reż. David Fincher

30. Król Staten Island, reż. Judd Apatow

Warte uwagi:

31. Niech gadają, reż. Steven Soderbergh

32. Kłamstewko, reż. Lulu Wang

33. Saint Maud, reż. Rose Glass

34. Koko-di Koko-da, reż. Johannes Nyholm

35. Może pora z tym skończyć, reż. Charlie Kaufman

36. Prawda, reż. Hirokazu Koreeda

37. Bal, reż. Ryan Murphy

38. Małe kobietki, reż. Greta Gerwig

39. Deerskin , reż. Quentin Dupieux

40. Clemency, reż. Chinonye Chukwu

41. Błąd systemu, reż. Nora Fingscheidt

42. Psychobitch, reż. Martin Lund

43. Enola Holmes, reż. Harry Bradbeer

44. Matthias i Maxime, reż. Xavier Dolan

45. Jezioro dzikich gęsi, reż. Yi’nan Diao

46. Prawdziwa historia gangu Kelly’ego, reż. Justin Kurzel

47. American Factory, reż. Steven Bognar, Julia Reichert

48. Ma Rainey: matka bluesa, reż. George C. Wolfe

Bez szału:

49. Kolejny film o Boracie, reż. Jason Woliner

50. Mangrove, reż. Steve McQueen

51. Sokół z masłem orzechowym, reż. Tyler Nilson, Michael Schwartz

52. Martin Eden, reż. Pietro Marcello

53. Szarlatan, reż. Agnieszka Holland

54. Tyler Rake: Ocalenie, reż. Sam Hargrave

55. Cóż za piękny dzień, reż. Marielle Heller

56. Głupie młode serce, reż. Selma Vilhunen

57. Cały świat Romy, reż. Mischa Kamp

58. Ema, reż. Pablo Larrain

59. Tenet, reż. Christopher Nolan

60. Na lodzie, reż. Sofia Coppola

61. Ptaki nocy (i fantastyczna emancypacja pewnej Harley Quinn), reż. Cathy Yan

62. Zdrajca, reż. Marco Bellocchio

63. Tylko zwierzęta nie błądzą, reż. Dominik Moll

64. Zabierz mnie w jakieś miłe miejsce, reż. Ema Sendijarević

65. Pinokio, reż. Matteo Garrone

66. Gorący temat, reż. Jay Roach

67. Diabeł wcielony, reż. Antonio Campos

68. Kwiat szczęścia, reż. Jessica Hausner

Tak złe, że aż dobre i po prostu złe:

69. Judy, reż. Rupert Goold

70. Niebo o północy, reż. George Clooney

71. Kawki na drodze, reż. Olmo Omerzu

72. Siła ognia, reż. Olivier Laxe

73. Córka Boga, reż. Małgorzata Szumowska

74. Kwas, reż. Aleksandr Gorchilin

75. Koty, reż. Tom Hooper